“Denetçileri kim seçer?” Sorununuzu Ciddiye Alıyorum — Çünkü Cevap, Gücün Kimde Olduğunu Gösterir
Sert bir giriş yapacağım: Denetim, demokrasinin frenidir; freni kimin takıp kimin gevşettiği ise hepimizin kaderini belirler. “Denetçileri kim seçer?” sorusu, yalnızca teknik bir mevzu değil; devlet-vatandaş ilişkisini doğrudan etkileyen, gündelik hayatımızın adalet duygusuna dokunan bir mesele. Eğer denetimi atayanlar, denetlenmesi gereken iktidar ağlarının doğrudan içindeyse, o zaman “bağımsızlık” bir metin güzellemesi olarak kalmaz mı?
Resmî Cevap: Denetçileri Karma Komisyon Seçer
Türkiye’de Kamu Denetçiliği Kurumu (KDK) yapısı açıktır: Bir Başdenetçi ve beş denetçiden oluşur. Seçim süreci kanunla çizilidir. Başdenetçi TBMM Genel Kurulu tarafından çok turlu oylamayla seçilirken, denetçileri TBMM Dilekçe Komisyonu ile İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu üyelerinden oluşan Karma Komisyon seçer. Aday havuzu ilanla başvurur; alt komisyon, denetçi sayısının üç katı aday belirler; Komisyon en fazla dört tur oylamayla denetçileri seçer. Bu, kâğıt üzerinde düzenli ve öngörülebilir görünen bir süreçtir. :contentReference[oaicite:0]{index=0}
Bağımsızlık Vaadi: Metin Güçlü, Gerçeklik Daha Karmaşık
Kanun, Başdenetçi ve denetçilerin “hiçbir organ, makam, merci veya kişi”den talimat alamayacağını yazar; görevlerini tarafsızlık ilkesiyle yürütmeleri zorunlu tutulur. Siyasi partilere üye olamazlar, ayrımcılık yapamazlar. Kâğıt güçlüdür, çünkü olması gereken budur. Fakat şu provokatif soruyu sormadan edebilir miyiz: Atamanın kapısını açan anahtar Meclis’in elindeyken, siyasetin gölgesi kapı eşiğine hiç düşmez mi? :contentReference[oaicite:1]{index=1}
Usul Güvence mi, Siyasi Müzakere Alanı mı?
Komisyonun seçim yöntemi ayrıntılıdır: Üye tam sayısının üçte iki çoğunluğu aranır; bu sağlanamazsa salt çoğunluğa inilir; çoklu seçimlerde birleşik pusula kullanılır. Teknik ayrıntıların çokluğu, bazen süreci sağlamlaştırır; bazen de siyasî pazarlıklar için daha fazla manevra alanı açar. “Kim, hangi turda kime oy verdi?” “Hangi aday üzerinde hangi grup uzlaştı?” Bu soruların yanıtları, kamuoyuna yeterince şeffaf ve anlaşılır biçimde yansıyor mu? Yoksa süreç, kapalı kapılar ardında “denge” arayışına mı dönüşüyor? :contentReference[oaicite:2]{index=2}
Yetkinlik Şartları: Nitelikli Aday, Nitelikli Denetim Demek mi?
Denetçi olmak için yaş, eğitim ve deneyim şartları var; en az on yıl çalışma tecrübesi aranıyor. Bu, ehliyet ve liyakat talebinin hukuki ifadesi. Ama tekrar soralım: “Kağıt üzerindeki nitelikler” ile “gerçek hayattaki bağımsız duruş” her zaman aynı şey mi? Mesleki geçmişi parlak, ama siyasî angajmanı yüksek adayların önünü kesen tek bariyer bir üyelik formundan ibaretse, bu bariyer ne kadar işe yarar? Bağımsızlığı sadece hukuk metnine teslim edip, siyasetin fiilî nüfuzunu yok saymak, iyi niyetli bir körlük olmasın? :contentReference[oaicite:3]{index=3}
Görev Süresi ve Yeniden Seçim: Güvence mi, Bağımlılık Riski mi?
Başdenetçi ve denetçilerin görev süresi dört yıldır. Süreklilik, kurumsal hafıza için iyidir; ancak yeniden seçilme ihtimali, “seçileni seçenlere karşı borçlu hissetme” psikolojisini tetikleyebilir mi? Yeniden göreve aday olma olasılığı, sert rapor yazması gereken bir denetçiyi temkinli bir dile itmez mi? Kurumun ruhu, “cesur rapor” ile “teknik denge” arasında nerede konumlanmalı? :contentReference[oaicite:4]{index=4}
Beş Denetçi Yeter mi? İş Yükü, Uzmanlık ve Etki
KDK’da bir Başdenetçi ve beş denetçi var. Günümüz idaresinin karmaşıklığı, veri yoğunluğu ve vatandaş şikâyetlerinin çeşitliliği düşünüldüğünde, beş denetçiye düşen dosya hacmi nasıl yönetiliyor? Uzmanlaşma alanları yeterince derinleşebiliyor mu? Kadro yapısının kanunda sabitlenmesi, pratikte esnek bir kapasite yönetimine izin veriyor mu? Bu soruların cevabı, kurumun sahadaki etkisini doğrudan belirliyor. :contentReference[oaicite:5]{index=5}
Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik: Siyasetin Gölgesini Kısaltmanın Yolu
Eğer denetçileri seçenler, doğrudan siyasi temsilcilerse, o zaman panzehir daha güçlü şeffaflık ve kamusal izleme olmalı. Öneriler net:
— Adayların özgeçmişleri ve olası çıkar çatışmaları kamuya açık, karşılaştırmalı ve denetlenebilir olmalı.
— Komisyon oylamalarının metodolojisi herkesin anlayacağı dilde raporlanmalı.
— Denetçilerin yıllık/özel raporları sadece yayımlanmakla kalmamalı, Meclis ve kamuoyunda düzenli, canlı oturumlarla tartışılmalı.
— Sivil toplum ve meslek örgütleri, seçim öncesi aday değerlendirmelerine kurumsal bir girdilerle dahil olmalı.
Vatandaşa Sorular: Bu Süreç Sana Ait mi?
Provokatif ama gerekli:
— Seni denetlemesi gereken idareyi denetleyen kişileri, siyasi çoğunluğun belirlemesi içini rahatlatıyor mu?
— Denetçilerin gerçekten “senden yana” olabilmesi için, seçim mekanizmasına hangi şeffaflık adımını eklersin?
— Bir rapor kamu yararına aykırı bulunduğunda, “neden” sorusuna aldığın yanıttan tatmin oluyor musun?
Sonuç: Kâğıttaki Bağımsızlık, Hayattaki Cesaretle Tamamlanır
“Denetçileri kim seçer?” sorusunun resmî cevabı net: Başdenetçiyi TBMM Genel Kurulu, denetçileri TBMM’nin Karma Komisyonu seçer. Hukuk metinleri bağımsızlık ve tarafsızlığı yazar; siyaset üstü olmayı emreder. Fakat denetimin gerçek gücü, yalnızca kanunda değil; cesur raporlarda, şeffaf süreçlerde ve kamusal baskının diri kalmasında yatar. Eğer bu süreci tartışmaktan çekinirsek, denetimi süs eşyasına çeviririz. Oysa bize fren değil, gerektiğinde alarm çalacak bir denetim lazım. Soruyu tekrar sorayım: Denetçileri kim seçiyor — ve sen bu seçimin neresindesin? :contentReference[oaicite:6]{index=6}